Ćma bukszpanowa – nowy gatunek groźnego szkodnika

Badania, które od 2016 r. prowadzi Terenowa Stacja Doświadczalna IOR – PIB w Rzeszowie, we współpracy z portalem ogrodniczym DIONP oraz Uniwersytetem Śląskim, mają szansę stać się podstawą do opracowania kompleksowego programu ochrony bukszpanów przed ćmą bukszpanową.

Zidentyfikowana w Polsce po raz pierwszy w 2012 r. tego szkodnika coraz mocniej zaznacza swoją obecność w naszym kraju. Dziś jej szkodliwe działanie obejmuje już wszystkie województwa, przynosząc znaczące straty ekonomiczne i wizerunkowe w szkółkach, parkach i ogrodach. Aby opracować skuteczne metody zwalczania szkodnika, trzeba jednak zacząć od podstaw, czyli poznania biologii tego nowego gatunku.

Inwazja bez kwarantanny

Ćma bukszpanowa (Cydalima perspectalis Walk.) to obcy, inwazyjny gatunek motyla wywodzący się z Azji, który został zawleczony do Europy najprawdopodobniej w latach 2005-2007.

– Oficjalnie w Europie wykryto ją w 2007 roku, w Niemczech i Niderlandach. W Polsce pierwszą ćmę bukszpanową zidentyfikowano w okolicach Wałbrzycha w 2012 r. Początkowo jej zasięg przesuwał się na południe i południowy wschód, jednak dziś szkodnik ten obecny jest praktycznie w całej Polsce. – wyjaśnia dr hab. Paweł K. Bereś, prof. IOR – PIB, kierownik Terenowej Stacji Doświadczalnej IOR – PIB w Rzeszowie. – Z uwagi na to, że nie jest to gatunek kwarantannowy, nie jest prowadzony urzędowy monitoring rozprzestrzeniania się ćmy w kraju, co utrudnia prowadzenie badań nad efektami jego szkodliwego działania – dodaje.

TSD IOR – PIB w Rzeszowie założyła polową hodowlę ćmy bukszpanowej w celu poznania biologii tego owada w Polsce, szkodliwości dla rodzimych roślin, testowania różnych sposobów ograniczania szkodliwości, a w konsekwencji do opracowania metod jego zwalczania.

Zabójca bukszpanów

W ramach obserwacji gatunku na krzewach bukszpanów udało się potwierdzić, że szkodnik w ciągu roku może wydać 2-3 pokolenia.

Z takim najeźdźcą obcego pochodzenia Polska nie miała dotąd do czynienia. W przeciwieństwie do również inwazyjnego szrotówka kasztanowcowiaczka, który robił spustoszenie wśród kasztanowców, żerowanie gąsienic ćmy, jeśli nie podejmie się z nimi walki, niestety prowadzi zwykle do zamierania zaatakowanych roślin.

Z powodu zbyt późnego wykrycia ćmy bukszpanowej w ogrodzie, często też z powodu braku wiedzy, że szkodnik ten w ciągu roku rozwija kilka pokoleń, bezpowrotnie stracono krzewy liczące po kilkadziesiąt lat i więcej.

Jednak już samo wykrycie szkodnika, zwłaszcza na okazałych roślinach, bez wiedzy na temat biologii gąsienic, jest trudne. Zwykle zaczynają one swoją szkodliwą działalność od wnętrza krzewu, gdzie mało kto zagląda. Szkodnik odkrywany jest zwykle dopiero, gdy żerujące gąsienice zaczynają docierać do obrzeży krzewu, na zewnątrz widać zasychające liście i młode pędy, a krzew pokrywa się pajęczynką i nieprzyjemnie pachnie.

Zwalczanie ćmy bukszpanowej

Dziś nie jesteśmy bezradni wobec ćmy bukszpanowej. Jednak wciąż kluczową sprawą jest upowszechnienie wiedzy na temat znaczenia szybkiej identyfikacji tego szkodnika w ogrodzie, a następnie metod postępowania.

Obiecujące efekty daje stosowanie biopreparatów zawierających bakterię »Bacillus thuringiensis« do ekologicznego zwalczania gąsienic ćmy. Z kolei w metodzie chemicznej sprawdza się użycie acetamiprydu oraz benzoesanu emamektyny, które to substancje wchodzą w skład kilku zarejestrowanych insektycydów dostępnych na rynku. Doświadczenia z wykorzystaniem tych oraz kilku innych substancji czynnych w zwalczaniu ćmy bukszpanowej sprawiły, że rośnie zainteresowanie rejestracją kolejnych preparatów. Trzeba pamiętać, iż zwykle jeden zabieg nie wystarcza do skutecznego powstrzymania szkodnika. Obecnie TSD IOR – PIB w Rzeszowie pracuje nad połączeniem metody biologicznej z chemiczną, tak aby opracować program przeciwdziałania uodparnianiu się ćmy na stosowane środki ochrony roślin. Prowadzi również kampanię informacyjną przestrzegającą przed opryskiwaniem bukszpanów preparatami niezarejestrowanymi dla tej uprawy i przeciwko ćmie.

Identyfikacja problemu

Pierwsze w Polsce, poglądowe mapy występowania ćmy bukszpanowej udało się stworzyć dzięki współpracy IOR – PIB, DIONP, UŚ i czytelników portalu DIONP. W efekcie powstały trzy mapy pokazujące rozprzestrzenianie się ćmy bukszpanowej w kraju w latach 2018–2020. Mapy te, choć nie odzwierciedlają w pełni wszystkich miejscowości, gdzie ćma jest problemem, pokazują te obszary, do których owad już dotarł, więc okoliczni ogrodnicy, nawet jeżeli jeszcze nie widzą uszkodzeń powodowanych przez gąsienice, muszą zachować czujność. Kwestią czasu jest nalot motyli i rozwój gąsienic w tych obszarach.

Ćma bukszpanowa odporna na temperatury

Jak można zobaczyć na mapie z roku 2020, ćma bukszpanowa występuje na obszarze całego kraju, we wszystkich 16 województwach. Największą jednak liczbę zgłoszeń o uszkadzanych roślinach notuje się w Polsce południowej. Tu bowiem owad ma najlepsze warunki dla rozwoju, gdyż jest gatunkiem ciepłolubnym. Niestety, niskie temperatury nie są wybawieniem – ćma bukszpanowa doskonale znosi chłód (w rejonach swego naturalnego występowania bez problemów wytrzymuje mrozy poniżej -25^oC), choć wówczas jej okres rozwoju się wydłuża, więc wydaje mniej pokoleń w ciągu roku.

 

 

 

 

Źródło: Instytut Ochrony Roślin – PIB

Fot.: Paweł K. Bereś, Tomasz Konefał, Beata Bereś